قبل از هر چیزی باید بگوییم که در دنیای پرورش و اصلاح نژاد طیور، ژنتیک نقشی کلیدی در تعیین ویژگی ها، سلامتی و عملکرد پرندگان دارد. در این حوزه، پدیده ای مهم و گاه اجتناب ناپذیر تحت عنوان جهش ژنتیکی ددر پرندگان وجود دارد که در واقع، شامل یک سری از تغییرات در ساختار دی.ان.ای پرنده است و می تواند صفات آن را به طور چشمگیری دگرگون نماید. این تغییرات، گاهی ممکن است کاملا بی ضرر باشند و گاهی به بروز بیماری ها، ناهنجاری های جسمی و کاهش عملکرد منجر شوند. لذا، شناخت انواع این جهش های ژنتیکی از مواردی است که حتما باید مورد توجه پرورش دهندگان طیور قرار گیرد. در ادامه این مقاله، با نگاهی جامع به انواع جهش های ژنتیکی طیور، به بررسی نحوه ایجاد و پیامدهای هر یک خواهیم پرداخت تا زمینه ای برای مدیریت بهتر و پیشگیری از اثرات منفی آنها فراهم شود. چنانچه مایل به کسب اطلاعات بیشتر در این زمینه هستید، در ادامه با ما همراه باشید؛
خرید تخم نطفه دار انواع پرندگان از جمله تخم نطفه دار طاووس ،تخم نطفه دار طوطی و دیگر پرندگان در عمده فواصل سال از شرکت آذر جوجه به صورت عمده و خرده امکان پذیر می باشد.جهت کسب اطلاعات بیشتر با شماره های درج شده در سایت تماس گرفته و از مشاوره رایگان با کارشناسان مجموعه بهرمند شوید.
انواع جهش های ژنتیکی پرندگان
جهش ژنتیکی در پرندگان انواع مختلفی دارند که هر یک به شیوه ای مختص خود، ساختار و عملکرد ژن ها را تغییر می دهند. گفتیم که برخی از این تغییرات بی ضرر یا حتی سودمند هستند و می توانند در پرنده ویژگی های مطلوبی مانند مقاومت به بیماری یا تنوع رنگ نیز ایجاد کنند. درحالی که، بریخی دیگر اثرات منفی شدیدی بر رشد، باروری یا بقای پرنده دارند. لذا، در این بخش، به شرح زیر، به مهم ترین انواع جهش های ژنتیکی در پرندگان و ویژگی های هر یک می پردازیم؛
– جهش نقطه ای
• آنچه که در این نوع جهش رخ می دهد در واقع، تغییر یک جفت باز در توالی دی.ان.ای می باشد که ممکن است به جایگزینی یک نوکلئوتید با نوکلئوتید دیگر یا حذف و اضافه شدن آن محدود شود. جهش های نقطه ای می توانند باعث ایجاد یک پروتئین معیوب شوند که در عملکرد بدن پرنده اختلال ایجاد می کند. به طور مثال، گاهی این جهش ها مسئول بروز بیماری های متابولیکی یا نقص ایمنی در بدن پرنده هستند. علاوه بر این، برخی از جهش های نقطه ای ممکن است یک ویژگی مطلوب را نیز، در بدن پرنده ایجاد کنند و این می تواند افزایش مقاومت نسبت به یک بیماری خاص یا تغییر رنگ پرها باشد.
– جهش حذف
• در این حالت، بخشی از توالی دی.ان.ای حذف می شود. این بخش، ممکن است شامل یک یا چند باز نوکئوتیدی و حتی بخشی از یک ژن کامل باشد. حذف ژنتیکی معمولا همراه با اثرات منفی می باشد زیرا، باعث از دست رفتن اطلاعات حیاتی برای ساخت یک پروتئین می شود. همچنین، این جهش می تواند موجب بروز ناهنجاری های فیزیکی مثل نقص در شکل منقار یا بال، کاهش ناباروری یا حتی مرگ جنینی شود. در برخی نژادهای مرغ، حذف بخشی از ژن مسئول رشد عضلات ممکن است باعث کوچک شدن جثه و ضعف عمومی بدن پرنده می شود.
جهش های ژنتیکی در پرندگان
– جهش مضاعف
• در جهش مضاعف، بخشی از دی.ان.ای پرنده به طور غیرطبیعی تکرار می شود و نسخه های اضافی یک ژن و یا قطعه از ژنوم را ایجاد می کند. گاهی این تکرار می تواند اثرات مثبتی همچون افزایش تولید یک پروتئین مفید مانند آنزیم های هضم بهتر یا رنگدانه های زیبای پر را به دنبال داشته باشد. اما در موارد دیگر، ممکن است باعث رشد بیش از حد بافت ها یا بروز تومور شود. در نمونه هایی از مرغ های تخمگذار، جهش مضاعف باعث مضاعف شدن ژن های مرتبط با تولید آلبومین شده و می تواند باعث بهبود کیفیت یا حجم تخم مرغ شود.
– جهش جابجایی
• در این جهش، بخشی از کروموزوم از توالی دی.ان.ای پرنده جدا شده و به کروموزوم دیگری متصل می شود. جابجایی می تواند متعادل و بدون از دست رفتن ماده ژنتیکی و یا نامتعادل با حذف یا اصافه شدن ماده ژنتیکی باشد. در این میان، جابجایی های نامتعادل معمولا اثرات منفی دارند و ممکن است باعث کاهش باروری و مرگ جنین شوند. اما در جابجایی های متعادل پرنده ممکن است سالم به نظر برسد ولی مشکلاتی در تولیدمثل خواهد داشت. به طور مثال، در برخی از مرغ های زینتی، جابجایی کروموزوم ها باعث کاهش درصد هچ تخم های نطفه دار می شود.
– جهش وارونگی
• در واقع، در جهش وارونگی بخشی از دی.ان.ای پرنده به صورت یک کروموزوم شکسته شده و مجددا به حالت برعکس به توالی متصل می شود. توجه کنید که اگر وارونگی در داخل یک ژن حیاتی رخ دهد، عملکرد آن ژن مختل می شود و ممکن است به ناهنجاری های رشدی یا برخی از بیماری ها منجر شود. در مقابل، وقوع این جهش در خارج از ژن های حیاتی می تواند فرآیندی کاملا بی اثر باشد. در برخی از مواقع، جهش وارونگی در پرندگان باعث ایجاد تنوع ژنتیکی و حتی سازگاری بیشتر با محیط می شود. همچنین، شما می توانید نمونه هایی از این جهش را در تغییر الگوی رشد پرها یا زمان پرریزی برخی گونه ها ملاحظه کنید.
– جهش درج
• در جهش درج، یک یا چند نوع باز نوکلئوتیدی جدید به توالی دی.ان.ای پرنده افزوده می شوند. درج یک توالی کوچک می تواند کد ژنتیکی دی.ان.ای پرنده را تغییر داده و باعث ایجاد پروتئین غیرطبیعی گردد که در نهایت، به بیماری پرنده منجر می شود. گاهی، جهش های درج می توانند باعث ایجاد ویژگی های ظاهری جدید و جذاب در پرنده شوند که برای اصلاح نژاد مفید می باشد؛ بروز الگوهای خاص رنگ پر در برخی از طوطی ها یا مرغ های زینتی نمونه هایی از جهش های درج در طیور هستند.
– جهش جابجایی قاب خوانش
• در این نوع از جهش، شما شاهد حذف و یا اضافه شدن تعدادی باز نوکلئوتیدی غیرمضربی از 3 به توالی دی.ان.ای خواهید بود که این مورد در نهایت، باعث برهم خوردن قاب خوانش کدهای ژنتیکی پرنده می شود. چنین جهشی، اغلب منجر به تولید پروتئین های ناقص و غیرقابل استفاده می شود و معمولا اثرات منفی شدیدی همچون اختلالات رشدی یا بیماری های ارثی را برای پرنده در پی دارد. ایجاد این نوع از جهش در ژن های مربوط به متابولیسم پرنده در برخی از خطوط مرغ گوشتی، می تواند باعث کاهش سرعت رشد و ضعف عمومی جوجه ها شود.
– جهش تکرار سه تایی
• شما در جهش تکرار سه تایی، یک توالی سه نوکلئوتیدی را به تعداد زیاد و به صورت بسیار غیرطبیعی خواهید دید که در توالی دی.ان.ای تکرار می شود. این تکرار بیش از حد می تواند عملکرد ژن را مختل نماید و باعث بروز بیماری های عصبی، حرکتی یا رشدی شود. شما می توانید این نوع جهش را در مثال هایی از قبیل اختلالات عصبی-حرکتی برخی از پرندگان ببینید که منجر به لرزش یا حرکات غیرطبیعی پرنده می شود.
– جهش خاموش
• جهش خاموش، نوعی از جهش است که منجر به تغییر در توالی دی.ان.ای پرنده می شود. اما، به دلیل اینکه کدون جدید همان اسید آمینه قبلی را رمزگذاری می کند، ساختار پروتئین هیچگونه تغییری را از خود نشان نمی دهد. وقوع این نوع از جهش در پرندگان، اغلب بدون هرگونه علامت و اثر ظاهری می باشد. اما در برخی از شرایط، می تواند بر روی نحوه بیان ژن یا پایداری آر.ان.ای اثر بگذارد. لازم به ذکر است که جهش خاموش از نظر تکاملی می تواند به ذخیره تنوع ژنتیکی پرنده کمک کند. شما می توانید نمونه هایی از این نوع جهش را در تغییرات جزئی ژن رنگدانه ملاحظه کنید که ظاهرا هیچگونه تغییری ایجاد نمی کنند، اما در نسل های بعدی و با جهش های دیگر باعث بروز رنگ جدید در پرنده می شود.
– جهش نابجایی توکئوتید
• در این نوع از جهش، تغییر یک باز نوکلئوتیدی باعث می شود تا یک اسید آمینه در ساختار پروتئین به نوع دیگری تبدیل شود. جهش نابجایی نوکلئوتید، بسته به محل ایجاد دگرگونی، ممکن است عملکرد طبیعی پروتئین آن قسمت را از بین ببرد و یا حتی نقش جدیدی بدان دهد. این جهش، هم می تواند منجر به آثار منفی همچون بیماری، ضعف و یا ناهنجاری شود و هم، آثار مثبتی مثل بهبود سازگاری پرنده با محیط را در پی داشته باشد. مثال هایی از این قبیل عبارتند از؛ تغییر رنگدانه پوست و پر در برخی از گونه های طیور که از یک جهش مایسنس ناشی می شود.
– جهش بی معنی
• این جهش ژنتیکی پرندگان ، باعث ایجاد یک کدون پایان زودهنگام در توالی دی.ان.ای پرنده می شود و در نتیجه، ساختار پروتئین آن به صورت ناقص و غیرعملکردی ساخته می شود. پرندگانی که تحت این نوع جهش یا اصلاح نژادی قرار گرفته اند، معمولا عواقب منفی شدیدی را از خود نشان می دهند. زیرا، پروتئین کوتاه شده قادر به انجام وظیفه اش نیست و ممکن است که باعث بیماری های ژنتیکی یا مرگ زودرس پرنده شود. مواردی همچون ناتوانی در تولید یک آنزیم حیاتی برای هضم یا متابولیسم که در برخی از پرندگان منجر به توقف رشد می شوند، از جمله آثار این نوع جهش می باشد.
– جهش ناشی از جابجایی عناصر متحرک
• در این حالت، یک عنصر ژنتیکی متحرک همچون ترانسپوزون به درون یک ژن یا ناحیه تنظیمی آن وارد می شود. این روند، منجر به مختل شدن بیان ژن شده و به تبع آن، ویژگی جدیدی را در پرنده ایجاد می کند. در برخی از موارد، این جهش ها به طور طبیعی رخ داده و تنوع ژنتیکی ایجاد می کنند. اما در موارد دیگر، ممکن است درنهایت، پرنده ها دچار بیماری شده و یا حتی عملکرد آنها کاهش یابد. نمونه بارز این نوع از جهش ها را می توان در تغییر ناگهانی الگوی رنگ پرها در برخی از طوطی ها ملاحظه نمود که بر اثر ورود یک ترانسپوزون به ژن رنگدانه ایجاد شده است.
انواع جهش های ژنتیکی پرندگان
سخن آخر و جمع بندی در مورد جهش ژنتیکی در پرندگان
در نهایت، لازم است تا بگوییم که درک و شناخت انواع جهش های ژنتیکی در پرندگان دریچه ای به دنیای پیچیده ژنتیک و تغییرات وراثتی باز می کند. اما اگر، شما به عنوان یک پرورش دهنده آگاه سعی در کسب اطلاعات در این زمینه نیز، داشته باشید، می تواند راهنمایی ارزشمندی در جهت بهبود کیفیت و سلامتی پرندگان شما باشد. چرا که شما می توانید با شناسایی جهش های مثبت از آنها برای اصلاح های نژادی و افزایش مقاومت در برابر بیماری ها بهره ببرید و با پیشگیری یا مدیریت جهش های مخرب از مشکلات ژنتیکی و اقتصادی جلوگیری کنید. بنابراین، ترکیب دانش علمی و تجربیات عملی در این مسیر است که می تواند زمینه ساز تولید نسل های سالم تر، مقاوم تر و با عملکرد بهتر در صنعت پرورش پرندگان باشد.
سوالاتی که ممکن است از خودتان پرسیده باشید؟
– جهش نقطه ای چیست و چه تاثیری می تواند بر طیور داشته باشد؟
جهش نقطه ای شامل تغییر در یک جفت باز دی.ان.ای است که ممکن است باعث تغییر در یک اسید آمینه پروتئین شود. این نوع جهش، می تواند باعث ایجاد ویژگی های مثبتی همچون تغییر رنگ پر یا مقاومت در برابر بیماری ها شود یا اثرات منفی مانند نقص های متابولیکی ایجاد کند.
– تفاوت جهش حذف با جهش درج در چیست؟
جهش حذف به معنای حذف بخش هایی از توالی دی.ان.ای است که معمولا باعث از دست رفتن برخی از اطلاعات ژنتیکی مهم می شود. این مسئله در حالی است که جهش درج، افزودن نوکلئوتیدهای جدید به توالی دی.ان.ای می باشد و می تواند ساختار پروتئین را تغییر دهد و ویژگی های جدید را در پرنده ایجاد کند.
– جهش وارونگی چگونه در طیور رخ می دهد و می تواند چه اثراتی را در پی داشته باشد؟
در جهش وارونگی، بخش از کروموزوم پرنده شکسته و مجددا، به صورت معکوس به هم متصل می شود. این نوع جهش، ممکن است باعث اختلال در عملکرد ژن ها شود. همچنین، در صورتی که این جهش، در خارج از نواحی حیاتی رخ دهد، می تواند فاقد هر گونه اثر منفی بوده و حتی به تنوع ژنتیکی نیز، کمک کند.
– جهش جابجایی قاب خوانش چیست و چرا اثرات شدیدتری نسبت به جهش نقطه ای دارد؟
این نوع از جهش، به خاطر اضافه یا حذف نوکلئوتیدهای غیرمضربی از 3 رخ می دهد که قاب خوانش ژن پرنده را تغییر داده و باعث تولید پروتئین های ناقص می گردد. لذا، به همین جهت است که اغلب، اثرات ناشی از آن شدیدتر و منفی می باشد.
– به نظر شما، چرا شناخت انواع جهش های ژنتیکی برای پرورش دهندگان طیور اهمیت زیادی دارد؟
دلیل این موضوع آن است که شناخت انواع جهش ها به شما کمک می کند تا بتوانید به راحتی تمامی ویژگی های مطلوب را شناسایی و تقویت نمایید تا بتوانید بدین وسیله از بروز مشکلات ژنتیکی و کاهش کیفیت پرندگان جلوگیری کنید. چرا که این موارد، در نهایت به بهبود سلامتی و عملکرد پرندگان شما منجر خواهد شد.