عوامل تاثیرگذار بر جنسیت جوجه

در دنیای پرورش طیور، شناخت عوامل تاثیرگذار بر جنسیت جوجه ها تاثیر می گذارند، اهمیت بسیاری دارد. این موضوع در مورد پرورش گونه هایی که جنسیت آنها، در ارزش اقتصادی یا رفتاری پرنده نقش کلیدی دارد، مهم است. در باب این مسئله، در حالی که در انسان ها و بسیاری از پستانداران، تعیین جنسیت فرآیندی نسبتا پایدار و وابسته به کروموزوم هاست، در برخی پرندگان به ویژه طوطی سانان، ترکیبی از عوامل ژنتیکی، محیطی و حتی مدیریتی می باشد. آگاهی نسبت به این عوامل نه تنها به بهبود راندمان جوجه کشی  از تخم نطفه دار پرنده کمک می کند، بلکه می تواند در جهتگیری هدفمند تولید نر یا ماده یاری رسان باشد. ما در ادامه این مطلب، سعی کرده ایم تا نگاهی جامع به این عوامل داشته و نقش هر یک را در شکل گیری جنسیت جوجه ها بررسی نماییم؛ لذا، در ادامه با ما همراه باشید؛

عوامل تاثیر گذار بر جنسیت جوجه ها چیست ؟

اگرچه جنسیت جوجه ها، در نگاه اول یک مسئله غیرقابل کنترل به چشم می آید، اما پژوهش ها حاکی از آن هستند که یک سری از عوامل، به صورت عمده بر این فرآیند تاثیر می گذارند. این عوامل به شرح زیر عبارتند از؛
– ژنتیک یا تعیین کروموزومی جنسیت
• برخلاف انسان ها که جنسیت آنها توسط کروموزوم های xy تعیین می شود، در پرندگان سیستم کروموزومی zw رایج است. در این سیستم، ماده ها دارای کروموزم های zw و نرها دارای کروموزوم های zz هستند و ماده تعیین کننده جنسیت جوجه است. هنگام لقاح پرندگان، تخمک ماده حاوی کروموزوم z یا w بوده و اسپرم نر تنها دارای کروموزوم z می باشد.
– دمای انکوباسیون یا محل رشد جنین تخم
• در برخی گونه های پرندگان، دمای تخم در جوجه کشی می تواند بر جنسیت جنین تاثیر بگذارد. شما باید بدانید که دمای بالاتر یا پایین تر از محدوده بهینه رشد، ممکن است شانس تولد جوجه های نر یا ماده را افزایش دهد. براساس مطالعات انجام شده، دماهای نزدیک به 37.5 درجه سانتیگراد متعادل ترین ترکیب جنسیتی جوجه ها را برای شما به ارمغان خواهد آورد. در این میان، تغییرات بسیار جزئی دمایی، نسبت جنسیت را به نفع نر یا ماده تغییر خواهد داد. همچنین، تغییرات مکرر یا شوک های حرارتی نیز، همین نتیجه را در پی خواهد داشت.
– تغذیه و وضعیت فیزیولوژیکی مادر پیش از تخم گذاری
• وضعیت تغذیه ای و فیزیولوژیکی پرنده ماده بالغ نیز، می تواند بر احتمال تولید تخم های نر یا ماده اثر بگذارد. این روند، نتیجه اثر گذاری بر انتخاب طبیعی و تنظیم هورمونی در زمان تخم گذاری پرنده می باشد. طی این فرآیند، سطح انرژی، پروتئین و ریزمغذی های موجود در رژیم غذایی به کار گرفته شده برای تغذیه پرنده ها مستقیما بر جنسیت تاثیر می گذارد.

توجه داشته باشید که رژیم غذایی پرانرژی تولید جوجه های نر را افزایش خواهد داد. مثلا، نسبت های خاصی از برخی مواد معدنی مانند کلسیم، سدیم، پتاسیم و به ویژه منیزیم ممکن است در ایجاد گرایش نسبت به تولید تخم نر یا ماده موثر باشند. همچنین، عواملی همچون استرس، سن پرنده، وضعیت بدنی و شرایط محل پرورش پرنده ها نیز، تا حدودی می توانند با اثر بر محور هورمونی مادر تعیین جنسیت تخم ها را تا حدی هدایت نمایند. در اینجاست که پرورش دهندگان حرفه ای با تنظیم رژیم غذایی و شرایط نگهداری ماده ها، می کوشند تا توزیع جنسیتی جوجه ها را تا حدی کنترل کنند.

عوامل موثر بر جنسیت جوجه

تاثیر زمان تخم گذاری یا ساعت بیولوژیکی پرنده ماده در جنسیت

• برخی از مطالعات نشان داده اند که زمان تخم گذاری در طول شبانه روز ممکن است بر جنسیت جوجه ها تاثیر داشته باشند. شما باید به این نکته توجه داشته باشید که تخم هایی که در ساعات اولیه روز گذاشته می شوند، به احتمال زیاد نر خواهند بود. در مقابل، تخم هایی که در ساعات پایانی روز تولید شده اند نیز، احتمال بیشتری برای ماده بودن دارند. در این میان، توجه به این موضوع مهم است که این تفاوت ممکن است به دلیل الگوهای هورمونی روزانه ماده و یا تغییرات دمایی و متابولیکی بدن پرنده در طول شبانه روز باشد.
میزان نور و طول روز یا فوتوپریود یا نور دهی محیط
• میزان نور محیط نگهداری پرنده ها و نیز، الگوهای روشنایی یا تاریکی که پرنده در معرض آن قرار می گیرد، می تواند بر روی ترشح هورمون های جنسی و تخم گذاری پرنده تاثیر بگذارد که جنسیت جوجه ها به طور غیرمستقیم از آن متاثر خواهد شد. در اینجا، افزایش طول روز یا نوردهی روزانه باعث تحریک تخم گذاری بیشتر و فعال شدن سیستم هورمونی پرنده ماده می شود. برخی از مطالعات حاکی از آن هستند که نور مصنوعی زیاد و یا نورهای خاص مثلا نور آبی یا قرمز نیز، می توانند بر نسبت نر به ماده جوجه های تازه متولد شده تاثیر داشته باشند. علاوه بر این، گاهی فوتوپریودهای منظم و دارای برنامه نیز، در پرورش صنعتی برای تغییر نسبت تولید تخم های نر یا ماده به کار گرفته می شوند. بنابراین، شدت، مدت و طیف نور همگی می توانند در این مسئله نقشی ایفا کنند ولی ترکیب این عوامل باید بسیار با دقت و ملاحظه تنظیم شود.

تاثیر سطح استرس و شرایط روانی پرنده مادر در تعیین جنسیت

• استرس فیزیکی یا روانی ماده پیش از تخم گذاری می تواند به طور چشمگیری بر ترشح هورمون های استروئیدی و در نتیجه جنسیت جوجه های خارج شده از تخم تاثیر بگذارد. همواره باید این نکته را در نظر داشته باشید که وجود استرس مزمن در محل نگهداری پرندگان به دلیل مواردی همچون صدای زیاد، حضور شکارچی، تغییر ناگهانی در محیط یا رژیم غذایی آنها، ممکن است منجر به تولد نسبت بیشتری از جوجه های ماده گردد. دلیل این پدیده می تواند این مسئله باشد که ماده ها در شرایط استرس زا، ترجیح می دهند تا سرمایه گذاری انرژی خود را در تولید جوجه هایی انجام دهند که احتمال بقای بیشتری دارند و این روند، به نفع پرنده های ماده خواهد بود. علاوه بر این، وارد آمدن استرس به پرنده ها موجب بالا رفتن هورمون کورتیزول بدن آنها شده و می تواند با تنظیم عملکرد تخمدان و هورمون های جنسی جنسیت جوجه های درون تخم را مشخص نماید. لذا، حفظ آرامش و شرایط پایدار در محیط زندگی پرندگان مولد یکی از کلیدهای موفقیت در پرورش هدفمند جوجه ها با جنسیت دلخواه است.
– ترکیب یون های مواد معدنی در رژیم غذایی ماده به ویژه نسبت سدیم به پتاسیم و کلسیم به منیزیوم
• مطالعات نشان داده اند که نسبت خاصی از یون های معدنی در رژیم غذایی ماده می تواند احتمال تولد جوجه های نر یا ماده را افزایش دهند. یعنی، رژیم های حاوی سطح بالای سدیم و پتاسیم و سطوح کم کلسیم و منیزیم باعث افزایش احتمال تولد جوجه های نر شده و در مقابل، رژیم های دارای سطح بالای کلسیم و منیزیوم و سدیم و پتاسیم پایین نسبت جوجه های ماده را افزایش خواهند داد. البته این موضوع، بیشتر با مفاهیمی همچون اثرگذاری بر PH تخمک، تخم بر، زرده تخم و نیز، شرایط جذب اسپرم و لقاح مرتبط است و شما باید در این مورد نیز، مطالعاتی را داشته باشید.

تاثیر تعداد دفعات جفتگیری و زمان بندی آن نسبت به تخم گذاری

• در بسیاری از پرندگان، زمان جفتگیری نسبت به زمان تخم گذاری می تواند بر جنسیت تخم های لقاح یافته اثر بگذارد. این مورد، به رفتار اسپرم ها، انتخاب اسپرم توسط دستگاه تولید مثلی ماده و زمان بندی آزاد سازی تخمک مربوط است. همچنین، جفتگیری هایی که مدت طولانی قبل از تخم گذاری انجام شده اند، احتمال ماده بودن جوجه را افزایش می دهند و آنهایی که نزدیک به زمان تخم گذاری رخ داده اند، احتمال تولد جوجه های نر بیشتری دارند. این اثر با انتخاب اسپرم توسط بدن پرنده ماده و تاثیر PH تخم در زمان های مختلف مرتبط می باشد. البته، این مورد بیشتر در طبیعت دیده می شود.
– ویژگی های رفتاری یا فیزیکی والدین از جمله سن، اندازه و سلطه گری
• برخی از تحقیقات نشان داده اند که ویژگی های فیزیکی یا اجتماعی والدین به خصوص ماده ها می توانند نسبت جنسیت جوجه ها را تغییر دهند. بدین ترتیب است که ماده های جوان تر یا ضعیف تر اغلب جوجه های ماده بیشتری را تولید می کنند، ماده های مسلط تر یا قوی تر جمعیت نیز، تمایل بیشتری به تولید جوجه های نر دارند، همچنین، دیده شده که جفت های ناسازگار یا دارای استرس اجتماعی بیشتر ممکن است نسبت بالاتری از جوجه های ماده داشته باشند.

تاثیر دما در لحظه لقاح یا قبل از تخم گذاری در جنسیت جوجه

• بر اساس گزارشات، در برخی پرندگان دمای قبل یا هنگام لقاح تخم بر احتمال نر و یا ماده بودن جوجه ها تاثیر می گذارد. طبق بررسی های انجام شده، دمای بالاتر در زمان لقاح یا ذخیره سازی اسپرم در بدن ماده باعث افزایش احتمال تولد جوجه های نر می شود. در این مورد، فرض بر این است که اسپرم های حامل کروموزوم z در دماهای خاص عملکرد بهتری دارند.
– ترکیب ژنتیکی پرندگان والد، هتروزیگوسیتی یا تنوع ژنی
• در علم ژنتیک تکاملی، ملاحظه شده است که ماده هایی با جفت های دارای تفاوت ژنتیکی بیشتر یا هتروزیگوسیتی بالا، جنسیت خاصی از جوجه ها را ترجیح می دهند. حال، اگر نر و ماده از نظر ژنتیکی متفاوت باشند یا از دو نژاد متفاوت باشند، به احتمال زیاد جوجه های حاصل از آنها نر خواهند شد. در مقابل، نزدیکی ژنتیکی زیاد نیز، ممکن است بدن ماده را وادار کند تا بیشتر جوجه های ماده تولید کند و یا تخم های نر را حذف نماید. فرضیه تکاملی پشت این موضوع آن است که نرها برای انتقال ژن های قوی تر به نسل بعدی به شرایط مطلوب تری نیاز دارند.
– واکنش ایمنی بدن ماده نسبت به اسپرم نر
• بدن پرنده ماده می تواند در مواجهه با اسپرم نر، واکنش هایی شبیه ایمنی نشان دهد و حتی اسپرم خاصی را انتخاب و یا رد کند. لذا، اگر بدن ماده به طور ایمنی به اسپرم های حامل کروموزوم z یا w واکنش نشان دهد، می تواند نسبت جنسیت را تغییر دهد. تاثیر این فرآیند ممکن است با عوامل محیطی، تغذیه ای، استرس یا سلامت کلی ماده تشدید یا تضعیف شود.

عوامل تاثیر گذار در تعیین جنسیت جوجه

جمع بندی در مورد عوامل تاثیر گذار بر جنسیت جوجه

در نگاه نخست، دیدیم که تعیین جوجه ها ممکن است پدیده ای کاملا ژنتیکی و غیرقابل کنترل به نظر برسد، اما در ادامه، متوجه شدیم که این مسئله می تواند مجموعه ای از دخالت های عوامل درونی و بیرونی باشد. شما باید در نظر داشته باشید که شناخت و مدیریت این عوامل می تواند به پرورش دهندگان کمک کند تا در صورت نیاز، جنسیت جوجه ها را به سمتی هدایت کنند که با اهداف تولیدی، اصلاح نژادی یا حفظ تعادل در گله هم راستا باشد. با این حال، به دلیل پیچیدگی های زیستی و تفاوت میان گونه ها، لازم است تا این راهکارها را با دقت به نفع خود به کار گیرید.

سوالات متداول در مورد عوامل تاثیر گذار در جنسیت جوجه

سوالاتی که ممکن است از خودتان پرسیده باشید؟
– آیا جنسیت جوجه ها به طور کامل توسط ژنتیک آنها تعیین می شود؟
خیر، اگرچه اساس تعیین جنسیت پرندگان ژنتیک آنهاست اما عوامل محیطی، تغذیه ای، فیزیولوژیکی و رفتاری ماده می توانند به طور غیرمستقیم در تعیین و یا تغییر نسبت جوجه های نر و ماده نقش داشته باشند.
– چه ترکیبی از یون ها در رژیم غذایی ماده می تواند شانس تولد جوجه های نر را افزایش دهد؟
افزایش نسبت پتاسیم و سدیم در رژیم غذایی ماده احتمال تولد جوجه های نر را افزایش خواهد داد.
– استرس چگونه می تواند بر جنسیت جوجه ها تاثیر بگذارد؟
استرس بالا در پرنده ماده با افزایش ترشح هورمون کورتیزول شده و بدین ترتیب، می تواند بدن ماده را وادار به تولید بیشتر جوجه های ماده کند یا روی ذخیره سازی و انتخاب اسپرم بگذارد.
– نقش زمان جفتگیری در تعیین جنسیت جوجه ها چیست؟
برخی مشاهدات نشان داده اند که جفتگیری در ساعات خاصی از روز مثلا صبح زود یا عصر می تواند احتمال نر یا ماده بودن جوجه ها را تغییر دهد، هرچند این موضوع هنوز نیاز به پژوهش های بیشتری دارد.
– آیا پرنده ماده می تواند به طور فعال در انتخاب اسپرم برای تعیین جنسیت نقش داشته باشد؟
بله، براساس مفهوم انتخاب پنهان ماده، بدن پرنده ماده می تواند به طور غیرمستقیم اسپرم هایی با کروموزوم های خاص را انتخاب یا رد کند که ممکن است بر جنسیت جوجه ها اثر بگذارد.