تخمگذاری، یکی از مهم ترین و حیاتی ترین مراحل چرخه تولیدمثل پرندگان است که در ادامه نسل و حتی بهره برداری اقتصادی از آنها نقشی مهم دارد. اما گاهی پرندگان به طور ناگهانی تخمگذاری را متوقف می کنند و حتی، تخم هایی ناقص، بدون پوسته یا دارای شکل و اندازه غیرعادی می گذارند که دلایل توقف تخم گذاری یا تخم گذاری ناقص می تواند متعدد باشد که پرورش دهنده باید برای جلوگیری از ضرر نسبت به آنها آکاهی داشته باشد به طور کلی این مسئله نه تنها برای شما به عنوان پرورش دهنده، بلکه برای علاقه مندان دیگر نیز می تواند بسیار نگران کننده باشد. از آنجایی که درک دقیق دلایل مربوط به این اختلالات، اولین گام برای پیشگیری، درمان و بازگرداندن سلامتی فیزیکی و فیزیولوژیکی پرنده به وضعیت طبیعی است، می خواهیم تا در این مقاله به بررسی جامع علل رایج و نیز، پنهان توقف یا نقص در روند تخمگذاری پرندگان بپردازیم. چرا که به احتمال زیاد پس از مطالعه این مطلب، شما می توانید با دانشی بیشتر، محیطی مناسب تر و تغذیه ای کارآمدتر برای پرندگان خود فراهم نمایید؛
خرید و فروش تخم های نطفه دار انواع پرندگان از جمله تخم نطفه دار مرغ ایام سمانی ،تخم نطفه دار کبک و یا دیگر نژاد های پرنده از شرکت آذرجوجه در عمده فواصل سال امکان پذیر است .جهت کسب اطلاعات بیشتر به سایت azarjooje.net مراجعه نمایید.
دلایل توقف تخم گذاری یا تخم گذاری ناقص چیست ؟
می دانید که تخمگذاری فرآیندی پیچیده و وابسته به هماهنگی دقیق عوامل فیزیولوژیکی، تغذیه ای و محیطی است. لذا، هرگونه اختلال در این تعادل می تواند منجر به کاهش کیفیت تخم، توقف کامل تخمگذاری یا بروز نشانه هایی همچون تخم بدون پوسته و تخمگذاری دردناک یا نارس شود. در ادامه، مهمترین علل این اختلالات را به صورت دقیق و علمی بررسی خواهیم کرد تا درک بهتری از بدن پرنده و عوامل مخل عملکرد طبیعی آن به دست بیاورید؛
توقف تخم گذاری یا تخم گذاری ناقص
– اختلالات تغذیه ای و کمبود مواد معدنی حیاتی
به جرات می توان گفت که یکی از اصلی ترین دلایل توقف یا اختلال در فرآیند تخمگذاری پرندگان، کمبود مواد غذایی ضروری در رژیم غذایی آنهاست. از جمله این مواد می توان به مواردی همچون کلسیم، فسفر، ویتامین د3 و … اشاره نمود که نقشی حیاتی در شکل گیری پوسته تخم پرنده دارند. توجه کنید که اگر میزان این عناصر در بدن پرنده کافی نباشد، تخم ها ممکن است بدون پوسته، با پوسته بسیار نازک یا ناقص تولید شوند. . به عنوان مثال، گاهی کمبود کلسیم باعث نرمی پوسته و ضعف عضلات تخمدان و رحم می گردد که این نیز، به نوبه خود روند تخمگذاری را کاملا متوقف می نماید. همچنین، کمبود پروتئین نیز، می تواند مانع از تکامل زرده تخم شده و باعث تخمگذاری های ناقص یا تولد جوجه های ناقص الخلقه شود! به هر حال، نکته قابل توجه این است که پرندگانی که رژیم غذایی آنها از دانه های ساده و فاقد تنوع تغذیه ای تشکیل شده است، بیشتر در معرض این اختلال قرار می گیرند.
– استرس و تنش های روانی و محیطی
اول باید بدانید که پرندگان نسبت به استرس های محیطی بسیار حساس می باشند. لذا، مواردی همچون تغییر ناگهانی محل زندگی، نویزهای زیاد، وجود حیوانات شکارچی یا افراد ناآشنا در محوطه، جابجایی قفس، تغییر در ترکیب گله یا حتی تغییر در ساعات نوردهی می تواند به سادگی منجر به ایجاد استرس و توقف ناگهانی تخمگذاری گردد. در واقع، آنچه در اینجا اتفاق می افتد، جنگ هورمون کورتیزول است! استرس باعث ترشح هورمون کورتیزول و سرکوب هورمون های تولیدمثلی LH و FSH می شود. در اثر این سرکوب هورمونی چرخه تخمگذاری مختل شده و شاهد نقصان یا توقف در آن خواهید بود. در برخی موارد نیز، پرنده ای که متحمل اضطراب شدید است، تخم را پیش از درست شدن کامل دفع می کند و شما تخمی بدون پوسته یا نارس خواهید دید.
– اختلالات هورمونی و بیماری های دستگاه تولیدمثلی
یکی دیگر از دلایل رایج ایجاد مشکل در سیستم تخمگذاری پرندگان، مربوط به اختلال در عملکرد سیستم غدد درون ریز پرنده است. مثلا، غده ای موسوم به هیپوفیز از طریق ترشح هورمون های LH و FSH نقشی کلیدی در تنظیم چرخه تخمگذاری پرندگان دارد. این هورمون ها آنچنان اهمیت دارند که اگر به هر دلیلی ترشح آنها دچار اختلال شود، روند تخمگذاری نیز کاملا متوقف خواهد شد. افزون بر این، گاهی برخی از بیماری های پرندگان مانند سندروم تخمگذاری داخل شکمی، انسداد اویداکت، التهاب رحمی یا سالپنژیت، کیست تخمدان یا تومورهای تخمدان نیز، می توانند باعث شوند تخمگذاری متوقف گردد یا تخم هایی با اندازه های غیرطبیعی و ناقص تولید شود. در اینجا، شما باید توجه کنید که این بیماری ها گاهی با علائم رفتاری بسیار جزئی شروع شده و می توانند بدون تشخیص دقیق، پرنده را به شدت درگیر نمایند.
– سن پرنده و فرسودگی تولیدمثلی
تمامی جانداران از جمله پرندگان با افزایش سن دچار کاهش راندمان تولیدمثلی می شوند. کاهش طبیعی عملکرد تخمدان ها و مجاری تولیدمثلی در نتیجه افزایش سن، ممکن است برای پرندگان با توقف کامل یا نامنظم تخم گذاری گردد. تخمدان فرسوده پرنده پیر، دچار اختلال در تکامل زرده و آزادسازی آن شده و گاهی باعث باقی ماندن تخم در بدن یا تولید تخم های بدشکل می گردد. علاوه بر این، اگر پرنده ای به طور پیوسته و بیش از حد در یک دوره زمانی کوتاه تخمگذاری کرده باشد(مثلا در مزارع صنعتی یا شرایط استرس زا)، احتمال فرسایش زودهنگام دستگاه تولیدمثلی آن بالا می رود. البته، این مورد حتی در پرندگانی که از نظر تغذیه ای در وضعیت خوبی هستند نیز، دیده می شود.
– اختلال در توده بدنی یا چاقی و لاغری مفرط
توجه کنید که وضعیت فیزیکی پرنده و توده چربی بدنی آن، در تنظیم چرخه تخمگذاری آن اهمیت بسیار زیادی دارد. زیرا، چاقی مفرط می تواند منجر به برخی از تغییرات هورمونی، افزایش بافت چربی در اطراف اندام های داخلی همچون تخمدان و اویداکت و نیز، اختلال در تولید تخم گردد. در پی این مورد، احتمال زیادی وجود دارد که شاهد احتباس تخم یا تخمگذاری سخت باشید. در مقابل، لاغری مفرط و سوء تغذیه نیز، موجب عدم توانایی بدن پرنده در تامین انرژی و مواد لازم برای تشکیل تخم می شود. لازم به ذکر است که بدن پرنده در این شرایط از لحاظ فیزیولوژیکی تخمگذاری را متوقف خواهد نمود تا منابع محدود را برای زنده ماندن خود ذخیره نماید.
– نوردهی نامناسب با اختلال در فتوپریود
نور همواره یکی از عوامل کلیدی در تنظیم سیستم تولیدمثلی پرندگان بوده است. به طور مثال، غده ای به نام غده پینه آل با دریافت پیام های نوری، ترشح ملاتونین و در نهایت تنظیم ترشح هورمون های تولیدمثلی را کنترل می کند. لذا، کمبود نور یا نوردهی نامنظم به محوطه نگهداری پرنده باعث گمراهی سیستم هورمونی آن خواهد شد. بیشتر پرندگان در روزهای طولانی تر یا نوردهی 14 تا 16 ساعته روزانه تخمگذاری بهتری دارند. در حالی که روزهای کوتاه یا تاریکی طولانی مدت منجر به سرکوب چرخه تخمگذاری خواهد شد. البته، این مسئله در زمستان یا فضاهای بسته ای که نور طبیعی ندارند، بسیار رایج است.
– تغییرات ناگهانی محیطی همچون جابجایی، دمای نامناسب و رطوبت بالا یا پایین
دیدیم که پرندگان به شرایط محیطی بسیار حساس هستند. بنابراین مطلب، عواملی همچون جابجایی ناگهانی قفس یا محیط، افت یا افزایش شدید دما، رطوبت خیلی کم یا زیاد همگی می توانند باعث اختلال در عملکرد طبیعی بدن پرنده و توقف تخمگذاری شوند. سیستم تولیدمثلی پرنده برای عملکرد صحیح نیاز به شرایط محیطی پایدار دارد. چرا که، دمای پایین محیط باعث کاهش جریان خون به اندام های داخلی و درنتیجه کاهش فعالیت تخمدان ها می شود. همچنین، رطوبت خیلی پایین سالن نیز، می تواند منجر به خشک شدن غشای داخلی مجاری تخمگذاری و مشکل در عبور تخم شود. در نتیجه، تخم یا تشکیل نمی شود یا در بدن باقی می ماند و دفع نمی گردد.
– بیماری های عفونی مزمن
گاهی مشکل تخمگذاری مربوط به دستگاه تولید مثل پرنده نمی باشد، بلکه ناشی از یک سری بیماری های عمومی یا سیستمیک است. برای مثال، عفونت های باکتریایی مزمن، ویروسهایی مانند نیوکاسل یا برونشیت عفونی یا بیماری های انگلی می توانند عملکرد کلی بدن پرنده را مختل کنند. در ادامه، بدن بیمار پرنده، در مواجهه با این شرایط بیماری و ضعف اولویت خود را از تولیدمثل به بقا تغییر می دهد و انرژی اش را صرف مقابله با عامل بیماری زا می کند. افزون بر تمام این موارد، برخی از بیماری های داخلی مانند نارسایی کلیه، کبدچرب یا اختلالات گوارشی نیز، می توانند مانع جذب مواد غذایی و ویتامین های ضروری شوند که در نهایت باعث توقف یا اختلال در تخمگذاری خواهد شد.
– نقص ژنتیکی یا مشکلات مادرزادی
گاهی در نتیجه پرورش غیراصولی پرندگان یک سری جفت گیری های کنترل نشده یا درون خانوادگی رخ می دهد که در نتیجه آن، برخی از پرندگان به وجود می آیند. این پرندگان، معمولا به صورت مادرزادی و از بدو تولد دچار ناهنجاری هایی در دستگاه تولیدمثلی شان هستند. نمونه هایی از این نقص های مادرزادی شامل فقدان تخمدان دوم، انسداد مادرزادی در اویداکت یا تخمدان تنبل می باشد. چنین پرنده هایی یا اصلا تخمگذاری نمی کنند یا همواره، تخمگذاری غیرطبیعی دارند.
– رژیم غذایی محتوی مقدار زیادی از محرک های تولیدمثلی
برخی از پرورش دهنده ها به اشتباه برای تحریک تخمگذاری پرندگان، از محرک هایی مثل دوز بالای ویتامین ای، گیاهانی مثل شنبلیله یا مکمل های تجاری محرک جنسی پرندگان استفاده می کنند که در نهایت، باعث اختلال در چرخه طبیعی بدن پرنده، بلوغ زودرس یا تخمگذاری پر تنش و ناپایدار می شوند. در نتیجه، پرنده پس از مدتی تخمگذاری را متوقف می کند یا تخم هایی ناقص تولید می نماید.
– گیر کردن تخم در بدن پرنده
گیر کردن تخم ها در بدن پرنده یک مورد خطرناک است و اگر درمان نشود، به مرور باعث توقف تخمگذاری بعدی می گردد. در این حالت، تخم قبلی در بدن باقی مانده و به دلیل فشار فیزیکی روی مجاری داخلی جلوی تخمگذاری بعدی را می گیرد. گاهی این حالت با توقف کامل فعالیت تخمدان ها همراه است.
– عدم وجود جفت مناسب در گونه های اجتماعی
در برخی از گونه های اجتماعی پرندگان مثل طوطی ها یا مرغ عشق ها وجود جفت برای تحریک هورمونی و آغاز تخمگذاری مهم است. بنابراین، نبود جفت در برخی از این گونه ها می تواند مانع از آغاز چرخه تخمگذاری در آنها گردد. البته پرندگانی هم هستند که بدون جفت تخم می گذارند، اما برخی دیگر تا زمانی که جفتگیری انجام ندهند، تخمگذاری را شروع نمی کنند.
دلایل توقف تخم گذاری یا تخم گذاری ناقص
جمع بندی و سوالات متداول در مورد توقف تخم گذاری یا تخم گذاری ناقص
در پایان باید بگوییم که شناخت دقیق دلایل توقف یا نقصان تخمگذاری پرندگان، هم به حفظ سلامتی آنها کمک می کند و هم نقشی حیاتی در افزایش بهره وری و جلوگیری از خسارات پرورش دارد. بسیاری از این مشکلات با دقت در تغذیه، محیط زندگی، شرایط بهداشتی و شناخت رفتار طبیعی پرنده قابل پیشگیری هستند. پرنده ای که به درستی مراقبت شود، نه تنها سالم تر و شاداب تر خواهد بود، بلکه در روند تخمگذاری نیز، عملکرد بهتری خواهد داشت. بنابراین نتیجه می گیریم که مسئولیت شما به عنوان نگهدارنده یا پرورش دهنده، فراهم کردن شرایطی پایدار و سالم می باشد تا پرنده تان با آرامش چرخه طبیعی زندگی خود را ادامه دهد.
سوالاتی که ممکن است از خودتان پرسیده باشید؟
– کدام ماده بیشترین نقش را در تشکیل پوسته تخم دارد و کمبود آن چه تاثیراتی را در پی دارد؟
کلسیم، مهمترین عنصر تشکیل دهنده تخم می باشد و کمبود آن، منجر به تولید تخم هایی با پوسته نازک، نرم یا حتی بدون پوسته خواهد شد. این روند، ممکن است تخمگذاری را کاملا متوقف نماید.
– استرس چگونه می تواند باعث توقف تخمگذاری گردد؟
استرس، با افزایش هورمون کورتیزول در بدن پرنده باعث سرکوب ترشح هورمون های تولیدمثلی مانند LH و FSH می شود. این فرآیند، مستقیما چرخه تخمگذاری را مختل نموده و ممکن است آن را متوقف نماید.
– کدام نوع بیماری ها می توانند به طور مستقیم در توقف تخمگذاری نقش داشته باشند؟
بیماری هایی همچون التهاب رحم یا سالپنژیت، کیست تخمدان، سندروم تخمگذاری داخل شکمی و عفونت های مزمنی مثل نیوکاسل یا برونشیت عفونی می توانند منجر به اختلال یا توقف کامل تخمگذاری شوند.
– آیا تغییر در میزان نوردهی می تواند باعث توقف تخمگذاری شود؟ چگونه چنین چیزی ممکن است؟
بله، نور می تواند باعث تحریک غده هیپوفیز برای ترشح هورمون های جنسی گردد. به همین جهت است که کاهش ساعات نوردهی یا نوردهی نامنظم این فرآیند را به راحتی مختل نموده و منجر به توقف تخمگذاری می شود.
– آیا پرنده های چاق بیشتر در معرض اختلال در تخمگذاری قرار می گیرند؟
بله، چاقی باعث تجمع چربی در اطراف اندام های داخلی از جمله تخمدان شده و عملکرد طبیعی آنها را مختل می نماید. همچنین، چاقی می تواند منجر به احتباس تخم در بدن پرنده یا برخی از اختلالات هورمونی شود.