امروزه در حوزه پرورش طیور، تنظیم دقیق ترکیبات جیره غذایی نقش کلیدی در بهبود عملکرد، سلامتی و بهره وری گله ها ایفا می کند. یکی از اجزای مهم مواد غذایی که مورد بی توجهی قرار می گیرد، نمک یا سدیم کلرید می باشد. تاثیر نمک در جیر غذایی طیور از درصد قابل توجهی برخوردار است این ماده معدنی ساده، تاثیرات عمیقی بر تعادل الکترولیتی، تنظیم آب بدن، اشتها، رشد و حتی میزان تخم گذاری و کیفیت تخم نطفه دار طیور دارد. لذا، کمبود یا مصرف بیش از حد آن می تواند عوارض جدی به دنبال داشته باشد . به همین دلیل است که درک صحیح از میزان و نحوه استفاده آن در برنامه غذایی مرغ ها می تواند گامی موثر در بهینه سازی سلامت گله و افزایش راندمان تولید شما باشد. ما نیز، در ادامه مطلب سعی خواهیم نمود تا با بررسی دقیق نقش نمک در جیره غذایی طیور به اهمیت این عنصر و نحوه تاثیر گذاری آن بر عملکرد طیور بپردازیم. بنابراین، اگر می خواهید در این باره اطلاعات بیشتری را کسب نمایید در ادامه با ما همراهی کنید؛
تاثیر نمک در جیره غذایی طیور چیست ؟
اینکه می گوییم حتما در جیره غذایی مرغ هایتان از نمک استفاده کنید، بی دلیل نیست. برخی از نقش های فیزیولوژیکی که نمک یا سدیم کلرید پس از مصرف در بدن پرنده بر عهده می گیرد، عبارتند از؛
– تامین یون های سدیم و کلر ضروری
• نمک منبع اصلی یون های سدیم و کلر است که وجودشان در بدن مرغ ها در مقادیر کم اهمیت حیاتی دارد. این اهمیت از آنجایی حاکی می شود که این یون ها در تنظیم فعالیت سلولی، حفظ فشار اسمزی و انتقال مواد محلول در بدن پرنده ضروری هستند.
– تنظیم تعادل اسمزی سلول ها و مایعات بدن
• یون هایی همچون سدیم و کلر در تنظیم فشار اسمزی خون و نیز، مایعات بین سلولی نقش بسیار زیادی دارند. این تعادل باعث می شود که سلول ها دچار تورم یا انقباض بیش از حد نشوند و حجم مایعات بدن در سطحی مطلوب باقی بماند.
– کمک به انتقال پیام های عصبی
• یون سدیم در کنار پتاسیم، در پتانسیل الکتریکی غشای سلول های عصبی نقش دارد. لذا، اگر سدیم به اندازه کافی در محیط موجود نباشد، انتقال پیام های عصبی به درستی انجام نمی شود و این مسئله می تواند باعث اختلال در هماهنگی حرکتی، ضعف عضلانی و کاهش پاسخ های رفتاری طیور شود.
– تاثیر در جذب مواد مغذی مانند گلوکز و آمینو اسیدها
• در روده مرغ، سدیم جذب برخی مواد مغذی را از طریق پمپ سدیم – گلوکز و سدیم – آمینو اسید تسهیل می کند. به عبارتی، بدون حضور سدیم جذب بسیاری از مواد مغذی مهم مختل شده و راندمان غذا پایین می آید.
– تنظیم اسیدیته بدن و مایعات گوارشی
• یون کلر نیز، در ساخت اسید کلریدریک معده پرنده نقشی مهم دارد. نکته مهم این است که این اسید برای هضم پروتئین ها و فعال سازی آنزیم های گوارشی ضروری است. کمبود کلر باعث کاهش اسیدیته و هضم ناقص خوراک می شود.
– مشارکت در عملکرد کلیه ها و دفع مواد زاید
• سدیم و کلر در تنظیم دفع ادرار، غلظت ادرار و حفظ تعادل الکترولیت ها در بدن طیور شرکت دارند. کمبود یا اضافه بودن آنها می تواند به اختلال در کلیه ها و تجمع مواد زائد در بدن منجر شود.
– افزایش اشتها و بهبود مصرف خوراک
• توجه داشته باشید که وجود مقادیر مناسب نمک در خوراک پرنده باعث می شود که مرغ ها اشتهای بهتری داشته باشد. همچنین، نمک به خوراک طعم می دهد و از این طریق می تواند مصرف روزانه مواد غذایی را بالا ببرد.
– تاثیر در سلامتی عضلات و فعالیت ماهیچه های بدن
• سدیم در انقباض و انبساط طبیعی عضلات بدن نقش دارد و کمبود آن ممکن است باعث لرزش عضلات، ناهماهنگی حرکتی و حتی فلج شدن دست و پا شود.
تاثیر سدیم کلراید در جیره غذایی طیور
میزان نمک مورد نیاز در جیره غذایی طیور
حال که دانستیم تاثیر نمک در جیره غذایی طیور تا چه اندازه است، بیایید تا با هم میزان نمک موردنیاز در جیره انواع نژادهای طیور را بررسی نماییم. چرا که هر نژاد از پرندگان و مرغ ها به میزان خاصی از نمک در رژیم غذایی خود نیاز دارند تا رشدی عالی و سالم داشته باشد.
– جوجه های گوشتی
• میزان نمک توصیه شده برای این نژاد مرغ ها، حدود 0.2 تا 0.4 درصد از کل جیره غذایی آنهاست. زیرا، جوجه های گوشتی در دوره رشد سریعشان نیاز به تامین مناسب الکترولیت ها دارند.
– مرغ های تخم گذار
• این مرغ ها به روزانه 0.3 تا 0.4 درصد کل جیره غذایی نمک نیاز دارند. در این مرغ ها، نمک به همراه موادی همچون کلسیم و فسفر نقش مهمی در افزایش کیفیت تخم، ضخامت پوسته و تداوم تولید تخم دارد.
– مرغ مادر گوشتی
• میزان نمک توصیه شده برای این نژاد از مرغ ها، بین 0.25 تا 0.35 درصد از کل جیره شان می باشد. مرغ های مادر برای رشد متعادل و تخم گذاری مناسب به این میزان از نمک روزانه نیاز دارند.
– مرغ های بومی
• این مرغ ها، بسته به مرحله ای از رشد که در آن قرار دارند، وضعیت محیطی و نیز نوع تغذیه شان به 0.2 تا 0.4 درصد جیره غذایی نمک نیاز دارند.
– بوقلمون، اردک، غاز و سایر ماکیان
• به طور کلی، بوقلمون ها به 0.3 تا 0.4 درصد نمک و اردک و غاز به میزان بیشتری سدیم نیاز دارند. توجه داشته باشید که اردک ها به دلیل داشتن زندگی وابسته به آب، حساسیت کمتری نسبت به نمک زیاد دارند.
نکات مهم در مورد میزان نمک در جیره
توجه داشته باشید که شما همواره باید نکات تکمیلی زیر را به یاد داشته و در مراحل کار خود به کار گیرید؛ مثلا، اگر آب آشامیدنی طیور حاوی نمک یا EC بالا باشد، باید میزان نمک رژیم غذایی مرغ ها کاهش داده شود. بعلاوه، گاهی در شرایط گرمای شدید یا استرس زا ممکن است مرغ ها به افزایش موقتی نمک یا مکمل های الکترولیت نیاز بیشتری داشته باشد.
گفتیم که برای هر نژاد از مرغ ها، میزان نیاز به نمک بدن متفاوت است. این مقادیر توسط متخصصین به طور استاندارد برای شما ارائه شده است و استفاده کمتر و یا بیشتر از این مقدار قطعا مرغ های شما را با یک سری مشکلات، بیماری ها و مسمومیت هایی درگیر خواهد نمود. علائم کمبود نمک در بدن مرغ ها به شرح زیر است؛
• کاهش رشد و اشتها
• کاهش تولید تخم
• تشنگی مفرط
• کانیبالیسم یا نوک زنی
• کاهش فعالیت فیزیولوژیکی طبیعی
• خشکی و شکنندگی مدفوع پرنده
تاثیر مصرف بیش از حد نمک در جیره طیور
حواستان باشد که گاهی مصرف بیش از حد نمک توسط مرغ ها باعث بروز مسمومیت و یک سری از علائم آن می شود که در صورت ملاحظه آنها باید سریعا اقدام نمایید. این علائم عبارتند از؛
• افزایش مصرف غیر طبیعی آب
• اسهال شدید
• تورم و التهاب در کلیه ها
• مرگ و میر ناگهانی به ویژه در جوجه های جوان
• کاهش جذب مواد مغذی
• ایجاد اختلال در عملکرد کبد و قلب
منابع تامین نمک مصرفی در جیره غذایی طیور
اما اینکه این نمک از کجا تامین می شود؟ برای پاسخ به این سوال، در ادامه برای شما از رایج ترین منابعی که نمک موردنیاز شما از آن قابل تامین است، یاد کرده ایم. این منابع عبارتند از؛
– نمک خوراکی تصفیه شده
• رایج ترین منبع تامین نمک در رژیم غذایی مرغ ها بوده و معمولا به شکل پودر سفید یا کریستال ریز در بازار دام و طیور عرضه می شود. بعلاوه، توجه کنید که این نمک باید بدون ید و ناخالصی های مضر همچون فلزات سنگین باشد. دقت کنید که مصرف بیش از حد آن باعث مسمومیت نمکی، اسهال و کاهش راندمان می شود.
– مکمل های معدنی آماده
• این مکمل ها به صورت صنعتی فرموله شده اند و حاوی نمک و سایر مواد معدنی از جمله کلسیم، فسفر، منیزیم، روی و … هستند. مهمترین مزیت این مکمل ها کاهش احتمال اشتباه در مصرف نمک و عیب آنها این است که گران تر از نمک خالص بوده و نیاز به نگهداری استاندارد دارند.
– مواد اولیه طبیعی حاوی سدیم و کلر مانند کنجاله سویا، سبوس و برخی ضایعات غذایی
• برخی از مواد اولیه دارای مقادیر ناچیزی سدیم یا کلر هستند. این مقادیر به قدری کم هستند که برای پرنده کافی نمی باشند اما باید در محاسبه نهایی جیره لحاظ شوند. همچنین، توجه کنید که در جیره های سنتی یا خانگی کاهش میزان نمک از طریق مواد طبیعی تامین می شود.
– نمک صنعتی یا سنگ نمک در موارد اضطراری یا روستاها
• در برخی نقاط روستایی از سنگ نمک آسیاب شده برای تامین نمک رژیم غذایی مرغ ها استفاده می شود. اگرچه این نوع نمک ممکن است ناخالصی هایی داشته باشد، اما در صورت عدم دسترسی به نمک تصفیه شده می توان به صورت محدود از آن استفاده نمود. البته، از آنجایی که خطر آلودگی به فلزات یا عناصر مضر در این نوع نمک بیشتر است، قبل از مصرف باید آن را توسط متخصصین آنالیز نمایید و مقدار فلزات سنگین، ید و سایر مواد ناخواسته را بررسی کنید.
نحوه ترکیب نمک در جیره غذایی طیور
نحوه ترکیب نمک با مواد غذایی در جیره غذایی طیور به این صورت است؛ ابتدا، باید با استفاده از ترازوی دیجیتال میزان نمک موردنظر را بر حسب درصد کل غذای پرنده وزن نمایید. در مرحله بعدی، لازم است تا نمک را با سایر مواد خشک مانند کنجاله، ذرت و ویتامین ها در داخل دستگاه میکسر به خوبی ترکیب نمایید تا از ایجاد نقاط دارای غلظت بالای نمک جلوگیری کنید. در ادامه، اگر به امکانات لازم دسترسی ندارید، ابتدا نمک را با بخشی از مواد غذایی پرنده مخلوط نموده و سپس، به کل خوراک بیافزایید. این کار را مجددا تکرار کنید. دقت کنید که نمک ماده ای رطوبت گیر است، پس باید از رطوبت و گرما به دور نگهداری شود.
در این میان، توصیه هایی جهت مدیریت آسان تاثیرات نمک بر بدن پرنده وجود دارد. مثلا شما باید بر روی خوراک از جیره نویسی دقیق و آزمایش های منظم استفاده نمایید. همچنین، لازم است تا کیفیت آب مصرفی EC و مقدار کلرید را کنترل نمایید. حتما توجه داشته باشید که در شرایط استرس زا یا گرمای بالا از مکمل های الکترولیتی نیز، استفاده نمایید. در ضمن، بهتر است تا از مصرف بی رویه نمک به عنوان محرک اشتها بپرهیزید.
جمع بندی در مورد تاثیر نمک در جیره غذایی طیور
در پایان، پس از خواندن این مطلب متوجه شدیم که نمک با وجود ظاهری ساده، یکی از اجزای کلیدی و حیاتی در جیره غذایی طیور می باشد که نقش های فیزیولوژیکی گسترده ای در سلامتی، رشد، تولید و عملکرد پرندگان ایفا می کند. همچنین، تنظیم دقیق میزان نمک در برنامه غذایی پرنده، نه تنها از بروز بیماری ها و اختلالات تغذیه ای جلوگیری می کند، بلکه باعث افزایش بهره وری اقتصادی در پرورش طیور می گردد. نکته اینجاست که آنچه اهمیت دارد هم افزودن نمک به جیره غذایی و هم درک علمی و مدیریت هوشمندانه مصرف آن در شرایط مختلف است. سخن آخر این است که تغذیه طیور، هنر تعادل و نمک یکی از ابزار های حساس این تعادل می باشد.
سوالات متداول در مورد تاثیر نمک در جیره غذایی طیور
سوالاتی که ممکن است از خودتان پرسیده باشید؟
– نقش اصلی نمک در بدن طیور چیست؟
سدیم کلرید یا همان نمک، در بدن طیور برای تامین یون های سدیم و کلر موردنیاز بدن پرنده ضروری می باشد. این یون ها، در تنظیم تعادل اسمزی، انتقال پیام های عصبی، جذب مواد مغذی، تنظیم pH معده و نیز، عملکرد طبیعی کلیه ها نقش حیاتی دارند.
– میزان توصیه شده نمک در جیره جوجه های گوشتی چقدر است و چرا؟
میزان نمک توصیه شده در حدود 0.2 تا 0.4 درصد از کل جیره غذایی پرنده می باشد. البته این مقدار به حفظ رشد مناسب، اشتها، عملکرد گوارشی و نیز، سلامت عمومی مرغ ها کمک می کند. توجه داشته باشید که اگر پرنده بیشتر از این مقدار نمک استفاده نماید، این مسئله می تواند منجر به اسهال و مشکلات کلیوی شود.
– کمبود نمک در جیره غذایی طیور چه علائمی را در پی دارد؟
از جمله این علائم می توان به مواردی همچون کاهش اشتها، افت رشد، کاهش تخم گذاری، تشنگی مفرط، بروز کانیبالیسم یا نوک زنی، خشکی مدفوع و کاهش فعالیت فیزیولوژیکی بدن اشاره کرد.
– منابع رایج تامین نمک در خوراک طیور کدامند؟
این منابع شامل نمک خوراکی تصفیه شده یا سدیم کلرید، مکمل های معدنی آماده، برخی مواد اولیه طبیعی حاوی سدیم مثل کنجاله ها و سبوس و در موارد خاص، سنگ نمک آسیاب شده هستند.
– چه نکات مهمی باید در ترکیب نمک با خوراک طیور رعایت شود؟
نمک باید به صورت دقیق توزین شود، در داخل دستگاه میکسر به خوبی با سایر مواد خشک ترکیب شود، از مصرف بیش از حد آن جلوگیری شود و نیز، در محل خشک و به دور از رطوبت نگهداری شود. همچنین، دقت کنید تا حتما آب آشامیدنی پرندگانتان را از نظر شوری بررسی کنید.